Ten tekst przeczytasz w 10 minut
Choroby serca i naczyń krwionośnych są główną przyczyną śmierci na świecie. Około 18 milionów ludzi umiera rocznie z ich powodu, co stanowi 30% całkowitej liczby zgonów. 85% z tych zgonów jest spowodowanych dwoma przyczynami: zawałem serca i udarem mózgu. Chociaż blaszki miażdżycowe, będące jedną z najważniejszych przyczyn uszkodzenia układu krążenia są widoczne już u dzieci w wieku 7-9 lat, to choroby te manifestują się najczęściej dopiero u osób starszych. Ponad 70% osób między 60 i 80 rokiem życia i 85% osób powyżej 80 roku życia cierpi z ich powodu. U mężczyzn pierwsze objawy chorób układu krążenia pojawiają się zwykle 7-10 lat wcześniej niż u kobiet.
Rodzaje chorób serca i naczyń krwionośnych
Do nabytych chorób serca i naczyń krwionośnych należą: choroby naczyń wieńcowych (dusznica bolesna i zawał serca), nadciśnieniowa choroba serca, gorączka reumatyczna, zapalenie mięśnia sercowego, udar mózgu, tętniak aorty, miażdżyca naczyń obwodowych, zakrzepica żył głębokich, zatorowość płucna i inne.
Zawał serca
Zawał serca jest najczęściej poprzedzony rozwojem choroby wieńcowej, w której dochodzi do powolnego zwężania się światła naczyń zaopatrujących serce przez tworzące się blaszki miażdżycowe. Gdy blaszka taka pęka, następuje całkowite zablokowanie naczynia przez tworzący się skrzep krwi i obumarcie fragmentu mięśnia sercowego, któremu brakuje tlenu. Przez wiele lat zwężone naczynia wieńcowe nie dają żadnych objawów. Dopiero podczas większych wysiłków fizycznych może pojawić się osłabienie, duszność i ból w klatce piersiowej, który podczas odpoczynku najczęściej mija. Kiedy już dojdzie do zawału, ból nie ustępuje, a rozwijająca się martwica mięśnia sercowego jest stanem zagrażającym życiu i wymaga natychmiastowego wezwania karetki i przewiezienia pacjenta na oddział kardiologiczny.
Udar mózgu i przemijający atak niedokrwienny (TIA)
W udarze mózgu dochodzi do gwałtownego niedokrwienia i martwicy fragmentu mózgu, często z powodu zablokowania zmienionego miażdżycowo naczynia krwionośnego. Stan ten podobnie jak zawał serca jest stanem zagrożenia życia. Udar mózgu może być też spowodowany krwawieniem z naczynia krwionośnego pękającego np. w wyniku nadciśnienia (udar krwotoczny). Podczas przemijającego ataku niedokrwiennego (TIA) dochodzi do czasowego upośledzenia przepływu krwi przez mózg. Atak taki w przeciwieństwie do udaru mija nie pozostawiając po sobie śladów. Objawami udaru mózgu i TIA mogą być: gwałtowne osłabienie mięśni twarzy, np. opadanie kącika ust, bełkotliwa mowa, zaburzenia widzenia, niedowład kończyn - najczęściej po jednej stronie ciała, problemy z utrzymaniem równowagi, splątanie, silny ból głowy, utrata przytomności. W wypadku wystąpienia takich objawów należy jak najszybciej wezwać karetkę.
Choroby tętnic obwodowych
Gdy w wyniku miażdżycy zablokowaniu ulegnie tętnica dostarczająca krew do kończyny (częściej dolnej) pojawiają się: osłabienie kończyny i skurcze mięśni, ból, który mija dopiero w spoczynku, a nawet owrzodzenia i niegojące się rany. W poważnych przypadkach może być konieczna amputacja kończyny.
Tętniak aorty
Aorta, największa tętnica ludzkiego ciała jest stale narażona na oddziaływanie ciśnienia krwi. Jeśli pacjent chorujący na nadciśnienie nie przyjmuje odpowiednich leków, może dojść do powstania tętniaka aorty (trwałego poszerzenia się aorty i uszkodzenia jej ścian), który w skrajnych przypadkach może pęknąć, powodując gwałtowny krwotok i śmierć. Choroba ta jest groźna, ponieważ często nie daje żadnych objawów lub występujące objawy (np. ból pleców) są mylące.
Choroba reumatyczna serca
Choroba reumatyczna serca jest spowodowana uszkodzeniem zastawek serca i mięśnia sercowego przez stan zapalny spowodowany infekcją bakteriami Streptococcus. Infekcja taka zazwyczaj zaczyna się od bólu gardła i zapalenia migdałków podniebiennych (anginy). Nie leczona infekcja doprowadza w końcu do trwałego uszkodzenia serca i arytmii, bólu w klatce piersiowej, duszności i silnego osłabienia a nawet do śmierci.
Zakrzepica żył głębokich i zatorowość płucna
Zakrzepica żył głębokich występuje często u pacjentów starszych, leżących i unieruchomionych w łóżku. Z powodu braku ruchu, odwodnienia i innych czynników dochodzi do krzepnięcia krwi w żyłach kończyn dolnych. Sytuacja ta staje się groźna, gdy skrzep taki oderwie się od ściany naczynia i z prądem krwi popłynie do serca i płuc, powodując zator tętnicy płucnej i śmierć z powodu zablokowania przepływu krwi przez płuca. Ważne jest kontrolowanie krzepliwości krwi u osób unieruchomionych, podawanie odpowiednich leków przeciwzakrzepowych i jak najwcześniejsze uruchamianie chorego, np. po złamaniu nogi, żeby nie doszło do zakrzepicy. Pamiętajmy, że źle kontrolowana terapia przeciwzakrzepowa również może prowadzić do śmierci. Przedawkowanie leków przeciwzakrzepowych może spowodować poważny krwotok wewnętrzny lub udar krwotoczny mózgu.
Niemodyfikowalne czynniki ryzyka
U osób po 40 roku życia powinno się co 5 lat określać indywidualne ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Niektóre z czynników ryzyka są niemodyfikowalne. Należą do nich: wiek, płeć i predyspozycje rodzinne (genetyczne).
Predyspozycje rodzinne
Predyspozycje rodzinne występują, jeśli u ojca lub brata zdiagnozowano chorobę układu sercowo-naczyniowego w wieku poniżej 55 roku życia, a u matki lub siostry – w wieku poniżej 65 roku życia. Narażenie rodzinne trzykrotnie zwiększa ryzyko wystąpienia choroby.
Wiek i płeć
Ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem. Około 80% osób zmarłych na chorobę naczyń wieńcowych ma powyżej 65 lat. Z wiekiem dochodzi do rozwoju zmian miażdżycowych i spadku elastyczności ścian naczyń krwionośnych. U mężczyzn objawy choroby pojawiają się w młodszym wieku niż u kobiet. Mężczyźni mają wyższe ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia niż kobiety przed menopauzą. Jest to prawdopodobnie spowodowane ochronnym wpływem estrogenów na układ krążenia u kobiet, których wytwarzanie spada po menopauzie.
Czynniki modyfikowalne
Choroba wieńcowa, zawał serca, udar i choroby tętnic obwodowych są najczęściej spowodowane miażdżycą naczyń. Do rozwoju miażdżycy przyczyniają się między innymi: nadciśnienie, palenie tytoniu, cukrzyca, brak ruchu, otyłość, zła dieta i nadmierne spożycie alkoholu. Na wszystkie te czynniki mamy wpływ, dzięki czemu przy odpowiedniej modyfikacji stylu życia możemy zapobiec aż 90% przypadków chorób serca i naczyń krwionośnych!
Nadciśnienie
Nadciśnienie tętnicze odpowiada za około 13% przypadków śmierci z powodu chorób układu krążenia. Występuje ono, gdy ciśnienie skurczowe krwi, mierzone kilkukrotnie, w spoczynku, w odstępach kilkudniowych przekracza 140, a rozkurczowe 90 mmHg. Trwałe obniżenie ciśnienia o 10 mmHg u osób z nadciśnieniem obniża ryzyko śmierci nawet o 20%. Jednak pamiętajmy, że u osób starszych nie należy nadmiernie obniżać ciśnienia. Wartości poniżej 135/85 mmHg u niektórych osób mogą spowodować zawroty głowy, osłabienie, zaburzenia koncentracji i skłonność do upadków.
Palenie tytoniu
Około 1/10 zgonów na choroby układu krążenia jest spowodowana paleniem tytoniu. Substancje zawarte w dymie tytoniowym uszkadzają naczynia krwionośne i przyspieszają rozwój zmian miażdżycowych. Co ważne: rzucenie palenia i unikanie narażenia na dym tytoniowy zmniejsza ryzyko zgonu na choroby układu krwionośnego nawet o 35%.
Cukrzyca
6% zgonów krążeniowych przypisuje się cukrzycy. Chorzy na cukrzycę nawet czterokrotnie częściej umierają na choroby układu krążenia niż inni. Wysokie stężenie glukozy we krwi prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych i w końcu powoduje ich zwężenie. W cukrzycy typu 2 pacjenci często są otyli, co dodatkowo zwiększa ryzyko chorób serca i naczyń krwionośnych.
Hipercholesterolemia
Cholesterol może odkładać się w blaszkach miażdżycowych. W celu obniżenia poziomu cholesterolu LDL we krwi, u pacjentów cierpiących już na choroby układu krążenia można stosować np. statyny. Zmniejszają one ryzyko zgonu. Ich zastosowanie u osób, które nie mają jeszcze objawów, ale należą do grupy ryzyka, jest również rekomendowane, np. w Stanach Zjednoczonych, jednak leki te, jak wszystkie inne, nie są pozbawione działań niepożądanych, dlatego ich zastosowanie należy rozważać indywidualnie w przypadku każdego pacjenta.
Otyłość
Otyłość jest odpowiedzialna za 5% zgonów na choroby serca i naczyń krwionośnych. Nadwaga i otyłość zwiększają również ryzyko rozwoju cukrzycy i nadciśnienia. BMI (wskaźnik masy ciała) powyżej 25 świadczy o nadwadze, podobnie jak obwód pasa powyżej 94 cm u mężczyzn i powyżej 80 cm u kobiet. Udowodniono, że u osób z otyłością olbrzymią, u których po operacji bariatrycznej (zmniejszenia żołądka) doszło do znacznej utraty masy ciała, ryzyko zgonu na choroby układu krążenia zmalało aż o 46%.
Niewłaściwa dieta
Niezdrowa dieta może przyczynić się do rozwoju otyłości, nadciśnienia, cukrzycy i wzrostu stężenia cholesterolu LDL we krwi. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ocenia, że prawie 2 miliony zgonów rocznie na świecie jest spowodowanych dietą zawierającą małe ilości warzyw i owoców. Spożycie dużej ilości soli, zawartej głównie w daniach gotowych, konserwach, przekąskach i fast-foodach podwyższa ciśnienie tętnicze. Zastąpienie tłuszczów nasyconych wielonienasyconymi (roślinnymi) zmniejsza ryzyko chorób serca i naczyń krwionośnych. Niektórzy badacze uważają, że szkodliwość tłuszczów nasyconych w diecie, szczególnie spożywanych z odpowiednią ilością warzyw i owoców jest jednak znikoma. Zdrowa dieta powinna na pewno zawierać duże ilości warzyw i owoców, błonnik i produkty pełnoziarniste, mało cukru i mało soli. Nie należy zapominać o rybach, orzechach i oleju z oliwek (oliwie). Przy tak zbilansowanej diecie spożywanie mięsa i umiarkowane spożycie alkoholu nie jest zabronione. Jedną ze szczególnie polecanych diet jest dieta śródziemnomorska.
Brak ruchu
Brak ruchu odpowiada za 6% zgonów na choroby układu krążenia. Sprzyja on rozwojowi otyłości, cukrzycy i nadciśnienia. Powinniśmy aktywnie ćwiczyć (np. szybki spacer, jazda na rowerze, pływanie) przez co najmniej 150 minut tygodniowo (np. 5 razy w tygodniu po 30 minut). Zmniejsza to ryzyko chorób serca i cukrzycy o jedną trzecią.
Nadużywanie alkoholu
Nadużywanie alkoholu może prowadzić do nadwagi i podwyższać ciśnienie tętnicze. Zwiększa ono ryzyko zgonu na choroby układu krwionośnego. Obecnie dane naukowe wskazują, że żadna dawka alkoholu nie może być uznawana za bezpieczną i zdrową. Zdecydowanie nie powinno się przekraczać dawki 20-40g czystego alkoholu etylowego dziennie. Tzw. umiarkowane spożycie alkoholu jest to picie nie więcej niż równowartości jednego drinka dziennie w przypadku kobiet i mężczyzn powyżej 65 roku życia, lub dwóch drinków przez mężczyzn poniżej tego wieku. Przykładem takiego drinka może być: 350 ml piwa, 150 ml wina lub 40 ml wódki.
Inne czynniki ryzyka
Mała ilość snu oraz bezdech senny (objawiający się chrapaniem) również zwiększają ryzyko chorób serca i naczyń krwionośnych. Spośród innych czynników należy także wymienić: zanieczyszczenie powietrza (zwłaszcza przez cząsteczki PM 2,5), pył krzemionkowy, spaliny samochodowe, benzopireny i dymy spawalnicze.
Zapobieganie
Jak widać większości (aż 90%) chorób układu krążenia można zapobiegać: rzucając palenie, ograniczając spożycie alkoholu, stosując zdrową dietę, unikając otyłości i regularnie podejmując wysiłek fizyczny. Należy ograniczać zawartość soli w diecie, spożywać duże ilości owoców i warzyw oraz produkty pełnoziarniste. Trzeba również leczyć cukrzycę, nadciśnienie i otyłość, przestrzegając zaleceń lekarza, nie zapominając o przyjmowaniu przepisanych leków, a także szczepić się na grypę, gdyż szczepienie to również może zmniejszyć ryzyko zgonu, szczególnie u osób z już zdiagnozowaną chorobą serca.
Literatura:
Dieta i substancje odżywcze w niej zawarte są przedmiotem nieustannych badań w kontekście czynników ryzyka rozwoju chorób cywilizacyjnych oraz chorób nowotworowych, dlatego tak ważne jest nieustanne podnoszenie świadomości żywieniowej w zakresie konkretnych produktów, ale także sposobów ich łączenia czy przetwarzania.
18.12.2020
4.80
czytaj wpis
Otyłość stała się powszechną chorobą współczesnego świata, wiążącą się z poważnymi implikacjami zdrowotnymi. Mimo, iż coraz więcej wiemy o biologicznych aspektach nadwagi i otyłości, a także analizujemy ich skutki, takie jak cukrzyca typu drugiego, choroba niedokrwienna serca oraz nadciśnienie, to nadal istnieje wiele innych konsekwencji nadmiernej masy ciała, którym poświęca się znacznie mniej uwagi w literaturze. Nie oznacza to jednak, że są nieistotne czy mniej niebezpieczne w skutkach.
18.12.2020
4.00
czytaj wpis
