BAZA WIEDZY

Dieta i substancje odżywcze w niej zawarte są przedmiotem nieustannych badań w kontekście czynników ryzyka rozwoju chorób cywilizacyjnych oraz chorób nowotworowych, dlatego tak ważne jest nieustanne podnoszenie świadomości żywieniowej w zakresie konkretnych produktów, ale także sposobów ich łączenia czy przetwarzania.

Żywienie jest czynnikiem o istotnym znaczeniu dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu, mającym wpływ na stan zdrowia – również ten oddalony w czasie. Podczas całego życia organizm wymaga właściwego, dostosowanego do potrzeb jednostki wsparcia makro i mikroskładnikowego, istotnego dla zachowania prawidłowych procesów fizjologicznych oraz stymulowania ich w przypadku występowania zmian inwolucyjnych czy występowania wybranych jednostek chorobowych, w tym chorób cywilizacyjnych.

Złe odżywianie jest przyczyną nawet do 50 różnych chorób

Prawidłowo i odpowiednio zbilansowane żywienie jest jednym z najważniejszych czynników środowiskowych, decydujących o harmonijnym rozwoju i funkcjonowaniu organizmu ludzkiego oraz utrzymaniu dobrego stanu zdrowia człowieka. W praktyce oznacza to dostarczenie organizmowi niezbędnej energii oraz wszystkich podstawowych składników pokarmowych tj. pełnowartościowego białka o wysokiej wartości biologicznej, nienasyconych kwasów tłuszczowych, węglowodanów o złożonej strukturze biochemicznej i wolniejszym czasie trawienia, niezbędnych pierwiastków i witamin, błonnika oraz wody. Szacunki mówią, że istnieje od 30 do 50 jednostek chorobowych, bądź rodzajów odchyleń w stanie zdrowia, których przyczyną jest złe odżywianie.

Zaburzenia funkcji poznawczych mogą mieć źródło w złej diecie

Zbilansowana dieta dostarcza energii i składników odżywczych, które są potrzebne do prawidłowego rozwoju fizycznego i umysłowego, właściwego funkcjonowania w zdrowiu dojrzałego organizmu i zapobiegania nasileniu zmian wynikających z naturalnego procesu starzenia. Zaburzenia równowagi pomiędzy indywidualnym dla danej jednostki zapotrzebowaniem na energię i składniki odżywcze, a zawartością tych składników w codziennej diecie może doprowadzić w konsekwencji do:

• rozwoju nadwagi oraz otyłości (nadmiar dostarczanej energii z pożywienia),
• niedożywienia (długotrwałe niedobory energii dostarczanej z pożywienia),
• chorób układu krążenia (miażdżyca na tle hiperlipidemii oraz nadciśnienie tętnicze przy niewłaściwej i nadmiernej podaży tłuszczów w pożywieniu),
• insulinooporności i cukrzycy,
• oraz zaburzeń funkcji poznawczych u osób starszych.

Nowotwory a dieta

Ponadto, istnieją dane wskazujące, że ok. 20-30% wszystkich nowotworów złośliwych to nowotwory dietozależne, w rozwoju których istotne znaczenie mają czynniki żywieniowe tj. nadmierne spożycie energii i tłuszczów nasyconych. Do tych nowotworów zalicza się m.in. nowotwór piersi, jelita grubego, przełyku, żołądka i trzustki. Jako czynniki żywieniowe - predysponujące do ich wystąpienia - wymienia się przede wszystkim:

• zbyt dużą wartość energetyczną pożywienia w stosunku do zapotrzebowania organizmu i wynikające z tego faktu bardzo często nadmierne spożycie tłuszczów nasyconych, występujących np. w tłustych mięsach, smalcu i wyrobach cukierniczych,
• niedostateczną ilość błonnika pokarmowego (zawartego np. w produktach z pełnego przemiału, skórkach jabłka),
• niskie spożycie wapnia (obecnego w warzywach strączkowych, rybach, migdałach) i witamin antyoksydacyjnych A, C, E,
• wysokie spożycie sodu zawartego w soli kuchennej czy gotowych mieszkankach przypraw.

Do czynników mających wpływ na występowanie nowotworów można zaliczyć również zanieczyszczenie produktów toksynami:

• aflatoksyną B występującą w spleśniałej żywności,
• akrylamidem obecnym w chipsach, frytkach i innych przygotowywanych w wysokiej temperaturze produktach,
• metalami ciężkimi występującymi w warzywach uprawianych w sąsiedztwie dróg publicznych (np. arsenem, rtęcią, kadmem, ołowiem czy niklem) oraz w niektórych rybach morskich (rtęć, cyna).

Ponadto, czynnikami wpływającymi na rozwój nowotworów są:

• nieprawidłowe przygotowanie i obróbka termiczna żywności (smażenie produktów na nienasyconych kwasach tłuszczowych zawartych np. w oliwie (oleju z oliwek) w wyniku czego powstają szkodliwe izomery trans,
• niewłaściwe przechowywanie żywności,
• nadmierne (wg WHO powyżej 20g dziennie) spożywanie alkoholu.

Groźna otyłość...

Jednym z podstawowych czynników powodujących wzrost zachorowalności na wiele nowotworów (takich jak rak piersi u kobiet po menopauzie, rak jelita grubego, rak endometrium, gruczolakorak przełyku, rak nerki) jest otyłość, która bardzo wyraźnie wpływa również na prawdopodobieństwo wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego (choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie) oraz osteoporozy u kobiet po menopauzie. Z raportu World Cancer Research Fund jednoznacznie wynika, że złe nawyki żywieniowe są dziesięciokrotnie ważniejszymi czynnikami ryzyka rozwoju poszczególnych rodzajów nowotworów u człowieka w porównaniu do reszty czynników etiologicznych.

... ale brak witamin jest również groźny

Z kolei, według badań przeprowadzonych przez Kaputa i Rodrigueza, niedobory określonych witamin i składników mineralnych są odpowiedzialne za konkretne choroby lub grupy chorób. Niedobór witaminy E sprzyja zwiększeniu ryzyka wystąpienia raka jelita i chorób naczyń wieńcowych serca oraz upośledza odporność. Witamina ta ma również niebagatelne znaczenie w terapii pacjentów onkologicznych i z dermatozami (chorobami skóry) wynikającymi z niedożywienia.

Rozwiązaniem może być żywność funkcjonalna

W terapii żywieniowej lub dietoterapii prewencyjnej istotne znaczenie posiada również żywność funkcjonalna. Jest ona definiowana jako żywność zmodyfikowana lub zawierająca modyfikowany składnik, dzięki czemu może mieć działanie prozdrowotne, tzn. może wpływać na stan zdrowia konsumentów w sposób korzystny, ale inny niż to wynika z obecności tradycyjnie pojmowanych składników odżywczych, takich jak białka, węglowodany i tłuszcze. Przykładem żywności funkcjonalnej może być produkt wzbogacony w wapń i w ten sposób hamujący rozwój osteoporozy, produkt zawierający zwiększoną ilość błonnika, co może przeciwdziałać rozwojowi nowotworu jelita grubego, wzbogacony kwasami omega – jako żywność dedykowana w chorobach neurodegeneracyjnych i chorobach układu krążenia. Dotychczasowe badania nad mechanizmami działania bioaktywnych składników diety w procesie ekspresji genów i ciągły rozwój nutrigenomiki, daje również nadzieje na praktyczne wykorzystanie tej wiedzy podczas projektowania sposobu żywienia, przeznaczonego dla określonych populacji lub pojedynczych osób w leczeniu oraz profilaktyce chorób cywilizacyjnych i nowotworów. Prawdziwe zatem będzie stwierdzenie, że sposób żywienia ma decydujący wpływ na stan zdrowia.

Literatura:

1. Lindlahr VH. How to Win and Keep Health with Foods. Kessinger Publishing; Whitefish, Montana, MT, USA: 2006: 132.
2. Laskowski W. Optymalne racje żywnościowe. Żywienie Człowieka i Metabolizm 2007; 1/2: 209–221.
3. Wądołowska L. Przyczyny zaburzeń zdrowia o podłożu żywieniowym na świecie. [W]: Gawęcki J, Roszkowski W. (red.). Żywienie człowieka a zdrowie publiczne 3, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011: 8–89.
4. Lako JV, Nguyen VC. Dietary patterns and risk factors of diabetes mellitus among urban indigenous women in Fiji. Asia Pacific Journal of Clinical Nutrition 2001; 10: 188 – 93.
5. Blumenthal JA, Smith PJ, Welsh-Bohmer K et al. Can lifestyle modification improve neurocognition? Rationale and design of the ENLIGHTEN clinical trial. Contemp Clin Trials. 2013; 34(1): 60-9.
6. Haan MN, Wallace R. Can dementia be prevented? Brain aging in a population-based context. Annu Rev Public Health. 2004; 25: 1-24. 
7. Tkaczuk-Włach J, Sobstyl M, Jakiel G. Rak piersi – znaczenie profilaktyki pierwotnej i wtórnej. Przegląd Menopauzalny 2012, 4: 343–7.
8. Reeves GK. Cancer incidence and mortality in relation to body mass index in the Million Women Study: cohort study. BMJ, 2007. 335(7630): 1134.
9. Frączek J, Herman K, Łobaziewicz W. Wpływ wskaźnika masy ciała na rokowanie kobiet leczonych operacyjnie z powodu raka piersi, Współczesna Onkologia 2004, 8; 5: 239–244.
10. Must A, Spadano J, Coakley EH, Field JE, Colditz G, Dietz WH. Nadwaga i otyłość związane z występowaniem licznych chorób współistniejących. JAMA-PL 2000; 2: 93-101.
11. World Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research. Food, Nutrition, Physical Activity and the Prevention of Cancer: a Global Perspective. AICR, Washington DC 2007: 72.
12. Doll R, Peto R. The causes of cancer. J NatlCancer Inst 1981, 66: 1191-1308.
13. Nalewaj J, Markowska J. Żywienie a choroby nowotworowe. Przegl Urolog 2005, 6(1): 29.
14. Willett WC, Stampfer MJ, et al. Relation of meat, fat and fiber intake to the risk of colon cancer in prospective study among women. N Engel J Med 1990, 323: 1664-1672.
15. Kaput J, Rodriguez R.L. Nutritional genomics: the next frontier in the postgenomic era. Physiol. Genomics, 2004; 16: 166-177.
16. Mandlekar S, Hong JL, Kong A. N. Curr. Drug Metab. 2006; 7: 661-675.
17. Ornish D, Lin J, Chan JM, Epel E, Kemp C, Weidner G, Marlin R, Frenda SJ, Magbanua MJ, Daubenmier J, Estay I, Hills NK, Chainani-Wu N, Carroll PR, Blackburn EH. Effect of comprehensive lifestyle changes on telomerase activity and telomere length in men with biopsy-proven low-risk prostate cancer: 5-year follow-up of a descriptive pilot study. Lancet Oncol. 2013 Oct;14(11): 1112-20. doi: 10.1016/S1470-2045(13)70366-8. Epub 2013 Sep 17. PMID: 24051140