BAZA WIEDZY

Wśród mechanizmów wyjaśniających przyczyny starzenia – jedną z najbardziej popularnych jest teoria dotycząca wolnych rodników. Na ich powstawanie ma wpływ niezdrowa dieta, stres, toksyny zawarte w naszym otoczeniu, itp. W zwalczaniu wolnych rodników niezastąpione są przeciwutleniacze.

Wraz z wiekiem zmiany fizjologiczne są nieuniknione. Widoczne oznaki starzenia to zmarszczki, sucha skóra ze złogami pigmentu oraz utratą elastyczności czy zmiany w postawie ciała. Starzeniu często towarzyszą poważne choroby – takie jak: cukrzyca, miażdżyca naczyń krwionośnych, reumatoidalne zapalenie stawów, choroby oczu, nowotwory, demencja starcza. Niestety, większość tych zmian ogranicza możliwości funkcjonalne organizmu. Nie powinno zatem dziwić, że naukowcy próbują wyjaśnić przyczynę tego procesu. Spośród różnych teorii wyjaśniających mechanizm starzenia wyróżnia się „wolnorodnikowa teoria starzenia”. Zgodnie z nią piętą achillesową starzenia są mitochondria, często nazywane małymi elektrowniami komórki. Aż ponad 80% wdychanego tlenu mitochondria zużywają do uwolnienia energii ze składników odżywczych dostarczanych z pożywieniem. W trakcie tego procesu powstają wolne rodniki, które uszkadzają mitochondria i inne składniki komórek. Poza tym toksyczne działanie związków chemicznych i metali, leków, niedobory składników odżywczych i stres - wszystkie te wymienione czynniki wpływają na zwiększenie produkcji wolnych rodników.

Strategia oparta na przeciwutleniaczach

Nie dziwi zatem fakt, że pojawiają się różne strategie terapeutyczne mające pomóc w opóźnieniu procesu starzenia. Optymistyczną, bo popartą licznymi badaniami naukowymi, wydaje się strategia oparta na podawaniu przeciwutleniaczy, które dzięki swojej budowie chemicznej wykazują zdolność do neutralizowania wolnych rodników i działają przeciwzapalnie, przeciwmiażdżycowo, detoksykująco oraz przeciwnowotworowo. Udowodniono, że przeciwutleniacze występują w kawie, zielonej herbacie, czerwonym winie, warzywach i owocach. Warzywa bogate w te związki to brokuły, szpinak, buraki, pomidory, marchew, czerwona papryka. Z kolei spośród owoców wyróżniają się borówki, winogrona, pomarańcze, morele, śliwki, grejpfruty i brzoskwinie. Z reguły, im bogatszy kolor owocu lub warzywa, tym więcej zawiera przeciwutleniaczy. Naukowcy zgodnie uważają, że „dieta młodości” to taka, w której dominują warzywa i owoce.

Najpopularniejsze przeciwutleniacze:

Witamina A

Obejmuje trzy związki chemiczne o różnym stopniu utlenienia (retinol, retinal i kwas retinowy). Mówiąc o witaminie A, jako składniku odżywczym, nazwą tą określa się również karoteinoidy pełniące funkcję prowitamin. Szacuje się, że około 90% witaminy A zawartej w mięsie i rybach występuje w formie retinolu. Karotenoidy natomiast, stanowią formę dominującą w warzywach (marchew, szpinak, dynia, ziemniaki) i owocach (morele, śliwki, mango, papaja, czerwony grejpfrut, maliny, porzeczki). Witamina ta pełni ważne funkcje biologiczne, do których należą procesy: widzenia, reprodukcji, odpornościowe i podtrzymania wzrostu.

Witamina E

Stanowi ją osiem naturalnie występujących związków głównie pochodzenia roślinnego. Występuje w wielu produktach spożywczych, w tym w orzechach, nasionach, szpinaku, oleju słonecznikowym. Działa jak tarcza obronna, która chroni skórę i pozostałe tkanki przed uszkodzeniem wywołanymi wolnymi rodnikami.

Witamina C

Naturalnie występuje w owocach cytrusowych, pomidorach, ziemniakach i warzywach liściastych. Jest ważna dla tkanki łącznej (w tym kości), mięśni i naczyń krwionośnych. Ułatwia wchłanianie żelaza, które jest niezbędne do produkcji czerwonych krwinek. Jako przeciwutleniacz utrzymuje odpowiedni potencjał oksydoredukcyjny, uczestniczy w neutralizowaniu wolnych rodników i tym samym chroni komórki przed uszkodzeniami oksydacyjnymi.

Resweratrol

Występujący w orzeszkach ziemnych, borówkach, rdeście japońskim, a przede wszystkim w nasionach i skórce winogron. Jego źródłem, prawdopodobnie jednak niewystarczającym, jest również czerwone wino gronowe. Działa przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, przeciwmiażdżycowo, przeciwnowotworowo, kardioprotekcyjnie, wazorelaksacyjnie i neuroprotekcyjne.

Likopen

Substancja, która nadaje owocom i warzywom czerwony kolor. Występuje w pomidorach, czerwonej papryce, arbuzach, czerwonych pomarańczach, różowych grejpfrutach, morelach, owocach dzikiej róży. Porcja świeżych pomidorów zawiera od 4 do 10 mg likopenu, a jedna filiżanka soku pomidorowego to około 20 mg. Przetwarzanie surowych pomidorów – mechaniczne lub za pomocą ciepła (na przykład przy wytwarzaniu soku pomidorowego, koncentratu pomidorowego lub keczupu) - uwalnia likopen i zwiększa jego dostępność dla organizmu. Jest stosowany między innymi w leczeniu wysokiego ciśnienia krwi, wysokiego poziomu cholesterolu, a także w prewencji nowotworów oraz wspomagająco w ich terapii.

Selen

Jest pierwiastkiem śladowym, który w żywności występuje głównie jako selenometionina. Pełni wiele złożonych funkcji w reakcjach układu immunologicznego i obronie przeciwutleniającej. Wpływa korzystnie na układ sercowo-naczyniowy, pomaga ustabilizować metabolizm tarczycy, łagodzi objawy menopauzy. Obok tuńczyka, łososia, drobiu i jaj kurzych dobrym źródłem tego pierwiastka są brazylijskie orzechy, ziarna pszenicy i grzyby.

Zielona herbata

Głównymi składnikami, nadającymi herbacie odpowiednie właściwości organoleptyczne są flawonoidy, wśród których najliczniejszą grupę stanowią katechiny. Związki te wykazują silne działanie przeciwutleniające, przeciwnowotworowe, neuroprotekcyjne, przeciwdziałają otyłości, cukrzycy oraz chorobom układu sercowo-naczyniowego.

Kurkumina

Kurkumina jest naturalnym związkiem pochodzącym z kłącza kurkumy, popularnej rośliny należącej do rodziny imbirowatych, z której uzyskuje się przyprawy (curry, kurkuma) stosowanej w kuchni orientalnej i w medycynie ludowej. Jest efektywnym przeciwutleniaczem, a jej aktywność jest kilkakrotnie większa niż witaminy E. Ma szerokie spektrum działania, wykorzystywana jest w leczeniu chorób sercowo-naczyniowych, reumatyzmie, chorobach neurodegeneracyjnych, cukrzycy, zaburzeniach autoimmunologicznych czy w terapii niektórych typów nowotworów.

Literatura:

1. Kowald A. The Mitochondrial Theory of aging. Biol Signals Recept 2001, 10: 162-175.
2. Menon VP, Sudheer AR. Antioxidant and anti-inflammatory properties of curcumin. Adv Exp Med Biol 2007, 595:105-25.
3. Namal Senanayake SPJ. Green tea extract: Chemistry, antioxidant properties and food applications – A review. J Fun Food 2013, 1529-1541.
4. Sadowska-Krępa E, Kłapcińska B. witaminy antyoksydacyjne w żywieniu sportowców. Med 2005, 21(3): 174-182.
5. Salehi B, Mishra AP, Nigam M, Sener B, Kilic M, Sharifi-Rad M, Fokou PV, Martins N, Sharifi-Rad J. Resveratrol: A Double-Edged Sword in Health Benefits. Biomedicines. 2018, 6(3): 91.
6. Story EN, Kopec RE, Schwartz SJ,  Harris GH. An Update on the Health Effects of Tomato Lycopene. Annu Rev Food Sci Technol 2010, 1:10.
7. Tinggi U. Selenium: its role as antioxidant in human health. Environ Health Prev Med 2008, 13: 102–108.