Ten tekst przeczytasz w 10 minut
Około 10 milionów ludzi rocznie na całym świecie umiera na raka. Panuje przekonanie, że rak pojawia się znikąd i nie mamy na niego wpływu. Tymczasem co trzeci zgon na raka spowodowany jest czynnikami, za które sami jesteśmy odpowiedzialni. Wpływ na jego rozwój mają między innymi: palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, dieta uboga w warzywa i owoce, otyłość i brak aktywności fizycznej. Spośród wszystkich rodzajów raka najczęściej występują (od najczęstszego): rak płuca, rak piersi, rak jelita grubego, rak prostaty i rak żołądka. Najwięcej zgonów powodują: rak płuca, rak jelita grubego, rak żołądka, rak wątroby i rak piersi.
Oprócz wymienionych wcześniej czynników środowiskowych na rozwój raka mają także wpływ: infekcje wirusowe - przenoszona drogą płciową infekcja brodawczaka (HPV) i infekcje wirusem zapalenia wątroby typu B lub C, promieniowanie jonizujące i ultrafioletowe oraz narażenie chemiczne: spaliny z silników Diesla, benzen, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, formaldehyd, niektóre pestycydy i nawozy sztuczne, pył drzewny, pył krzemionkowy, azbest, związki chromu, niklu i kadmu. Ważną rolę w rozwoju raka odgrywają również predyspozycje rodzinne.
Najpoważniejszym pojedynczym czynnikiem rozwoju raka jest palenie tytoniu. Odpowiada ono aż za 22% zgonów na raka. Palenie nie tylko powoduje raka płuc, lecz także raka jamy ustnej, gardła, krtani, nosa i zatok przynosowych, przełyku, żołądka, jelita grubego, a nawet raka wątroby, trzustki, nerki, dolnych dróg moczowych, trzonu macicy, jajnika i białaczkę.
Niewłaściwa dieta powoduje aż 30% przypadków chorób nowotworowych. Osoby odżywiające się nieprawidłowo mogą zachorować na raka jelita grubego, jamy ustnej, przełyku i żołądka, a także na raka wątroby, pęcherzyka żółciowego i nerki.
Nadużywanie alkoholu zwiększa ryzyko raka wątroby, jamy ustnej, gardła, przełyku, krtani i piersi.
Osoby prowadzące siedzący tryb życia narażają się na raka jelita grubego, piersi i trzonu macicy, podobnie jak osoby otyłe, które oprócz wyżej wymienionych mogą zachorować także na raka przełyku, nerki i trzustki.
Zdrowy tryb życia
W profilaktyce chorób nowotworowych oprócz zaprzestania palenia tytoniu, ograniczenia spożycia alkoholu do niewielkich ilości wypijanych tylko w czasie posiłku, spożywania dużych ilości warzyw i owoców, ograniczenia ilości czerwonego mięsa i soli w diecie, zaleca się również ruch na świeżym powietrzu co najmniej 3 razy w tygodniu przez 30 minut dziennie, unikanie nadwagi, ograniczenie opalania się, unikanie leków hormonalnych, stosowanie szczepień i karmienie piersią.
Osoby przestrzegające wyżej wymienionych zasad nie tylko chronią się przed rozwojem raka. Ograniczają one również ryzyko zachorowania na zawał serca, udar mózgu i cukrzycę typu 2. Choroby układu krążenia, a wśród nich zawał serca i udar mózgu, są główną przyczyną śmierci na świecie i przewyższają śmiertelność spowodowaną rakiem.
Szczepienia ochronne
Wirusowe zapalenie wątroby i infekcja wirusem brodawczaka odpowiedzialne są nawet za 25% przypadków raka, głównie w krajach słabo i średnio rozwiniętych. W Europie przewlekłe zakażenie wirusami HBV i HCV jest przyczyną ponad 2/3 przypadków zachorowań na pierwotnego raka wątroby.
W Polsce szczepienie przeciwko WZW B (wirusowi HBV) jest obowiązkowe. Szczepi się noworodki już w pierwszej dobie po porodzie. Na WZW C nie ma jeszcze szczepionki.
Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) odpowiedzialny jest za rozwój raka szyjki macicy. Przenosi się on drogą płciową. Szczepienia dziewczynek i kobiet między 9 a 26 rokiem życia nie są obowiązkowe, lecz zalecane. Szczepieni mogą być także chłopcy. Mężczyźni mimo braku objawów choroby mogą być nosicielami HPV i w ten sposób narażać partnerki na zakażenie i rozwój raka. U osób, które już rozpoczęły życie seksualne szczepionka może być mniej skuteczna. Udowodniono, że działa ona silniej zanim dojdzie do pierwszego kontaktu z wirusem HPV.
Badania profilaktyczne
Badania przesiewowe mają na celu wykrycie raka zanim wystąpią objawy choroby. Wykonuje się je u osób w różnych przedziałach wiekowych. Wiele z nich jest darmowych. Warto z nich korzystać. Jeśli w rodzinie były przypadki raka, z pewnością powinniśmy poddać się takim badaniom, nawet jeśli nie mamy żadnych objawów. Pamiętajmy, że niektóre rodzaje raka dają objawy dopiero wtedy, kiedy jest już za późno na leczenie, a czasami objawy raka są mylone z innymi błahymi dolegliwościami i pozostają niezauważone. Badania przesiewowe czasami dają wynik pozytywny mimo braku raka. Wtedy możemy być narażeni na ryzyko niepotrzebnego zabiegu operacyjnego. Zawsze pytajmy lekarza jakie badania są warte polecenia.
Rak piersi
W Stanach Zjednoczonych kobiety w wieku od 45 do 54 lat powinny co roku wykonywać badanie mammograficzne. Zaleca się ich wykonywanie już od 40 roku życia, ale decyzja należy do pacjentki. Powyżej 55 roku życia zaleca się mammografię co 2 lata. Kobiety, u których w najbliższej rodzinie występował rak piersi, powinny być również badane za pomocą rezonansu magnetycznego.
W Polsce darmowe badania mammograficzne w kierunku raka piersi dostępne są dla kobiet w wieku 50-69 lat. U młodszych kobiet badania te uważane są za mało skuteczne. W profilaktyce raka piersi równie ważne jest samodzielne badanie piersi, badanie piersi przez lekarza, USG i rezonans magnetyczny. Mutacje genów BRCA1 i BRCA2 wykrywane podczas testów laboratoryjnych dodatkowo określają prawdopodobieństwo wystąpienia raka piersi i raka jajnika u danej pacjentki, warto więc wykonać takie badanie.
Rak jelita grubego
W Stanach Zjednoczonych osobom powyżej 45 roku życia zaleca się wykonywanie badań kału i kolonoskopii w celu wczesnego wykrywania raka jelita grubego co najmniej do 75 roku życia.
W Polsce każda osoba w wieku 50-69 lat może się poddać bezpłatnej kolonoskopii, mającej na celu wykrycie raka jelita grubego we wczesnym stadium. Do badania kwalifikują się też osoby w wieku 40-49 lat, których rodzice lub rodzeństwo chorowali na raka jelita grubego. Ważnym testem jest również badanie kału na krew utajoną.
Rak szyjki macicy
W Stanach Zjednoczonych zaleca się rozpoczęcie badań w celu wykrywania raka szyjki macicy w wieku 21 lat. Do 29 roku życia kobiety co 3 lata powinny mieć wykonywane badanie Pap (cytologiczne). Między 30 a 65 rokiem życia, oprócz badania Pap, raz na 5 lat wykonuje się badanie na wykrywanie wirusa HPV.
W Polsce w celu wykrycia raka szyjki macicy, u każdej współżyjącej kobiety, podczas wizyty u ginekologa wykonuje się badanie cytologiczne. Przeprowadza się je raz w roku przez pierwsze 4 lata, a następnie nie rzadziej niż co 3 lata aż do 65 roku życia. Jeśli badanie to wykaże nieprawidłowości w obrazie komórek pod mikroskopem, można wykonać badanie kolposkopowe.
Rak endometrium
Od czasu menopauzy każde niespodziewane krwawienie lub plamienie z pochwy powinno być zgłaszane lekarzowi. U niektórych kobiet, z rodzinnym występowaniem raka endometrium, może być konieczne regularne wykonywanie biopsji endometrium.
Rak płuca
W Stanach Zjednoczonych u osób w wieku od 55 do 74 roku życia, które nadal palą lub rzuciły palenie w ciągu ostatnich 15 lat i paliły paczkę papierosów dziennie przez 30 lat (lub np. 2 paczki dziennie przez 15 lat), powinno się wykonywać coroczne badanie płuc metodą tomografii komputerowej o niskich dawkach promieniowania.
Od 2019 roku również w Polsce możliwe jest uczestnictwo w darmowych badaniach tomograficznych w celu wczesnego wykrywania raka płuca.
Rak prostaty
W wieku 50 lat mężczyźni powinni być poinformowani o ryzyku i potencjalnych korzyściach badań przesiewowych w kierunku raka prostaty. W przypadku chęci poddania się tym badaniom, wykonuje się badanie krwi na PSA oraz badanie per rectum. Wyniki prób z zastosowaniem testu PSA jako badania przesiewowego w celu wykrywania raka prostaty okazały się do tej pory niejednoznaczne. Dochodziło w ich wyniku do narażania pacjentów na niepotrzebne zabiegi operacyjne. Badanie per rectum pozwala na wczesne wykrycie zmian, ale 1/3 guzów gruczołu krokowego nie daje się wykryć tą metodą.
Rak trzustki
W przypadku rodzinnego narażenia na raka trzustki zaleca się wykonanie badania tomografii komputerowej oraz ultrasonografii endoskopowej.
Zachowajmy czujność
Wiele spośród objawów raka możemy sami zauważyć. Rak piersi może się objawiać wyczuwalnym guzkiem, asymetrią piersi, wciągnięciem skóry lub brodawki sutkowej, krwawą wydzieliną lub zaczerwienieniem skóry. Krwawienie po stosunku płciowym i nadmierna wydzielina z pochwy mogą być objawem raka szyjki macicy. Zmiana rytmu wypróżnień, niewyjaśniony spadek masy ciała, anemia i krew w stolcu to objawy raka jelita grubego. Ból w nadbrzuszu, niestrawność i utrata masy ciała to najczęstsze objawy raka żołądka. Utrzymująca się chrypka może być objawem raka krtani. Zmiana skórna o nieregularnych granicach, która może swędzieć lub krwawić, albo niegojąca się zmiana skórna, mogą oznaczać raka skóry. Oczywiście wystąpienie tych objawów nie oznacza jeszcze, że mamy raka. Niezbędna w takich przypadkach jest dodatkowa diagnostyka. Obserwujmy swój organizm i niepokojące objawy zgłaszajmy lekarzowi.
Literatura:
Dieta i substancje odżywcze w niej zawarte są przedmiotem nieustannych badań w kontekście czynników ryzyka rozwoju chorób cywilizacyjnych oraz chorób nowotworowych, dlatego tak ważne jest nieustanne podnoszenie świadomości żywieniowej w zakresie konkretnych produktów, ale także sposobów ich łączenia czy przetwarzania.
18.12.2020
4.80
czytaj wpis
Otyłość stała się powszechną chorobą współczesnego świata, wiążącą się z poważnymi implikacjami zdrowotnymi. Mimo, iż coraz więcej wiemy o biologicznych aspektach nadwagi i otyłości, a także analizujemy ich skutki, takie jak cukrzyca typu drugiego, choroba niedokrwienna serca oraz nadciśnienie, to nadal istnieje wiele innych konsekwencji nadmiernej masy ciała, którym poświęca się znacznie mniej uwagi w literaturze. Nie oznacza to jednak, że są nieistotne czy mniej niebezpieczne w skutkach.
18.12.2020
4.00
czytaj wpis
